صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است و به دلیل تنوع خود، بازار جذب وسیعی دارد.
معرفی اجمالی رشته نساجی
بشر در ابتدا برای تهیه لباس و پوشاک و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجی را به وجود آورد. سپس زیرانداز و روانداز خود را به یاری این صنعت تهیه کرد و امروزه نه تنها انواع پوشاک، فرش و موکت را تهیه میکند بلکه برای ساخت ترمز ماشین، شریانهای مصنوعی، جاده، هواپیما و سایتهای فضایی به منسوجات نیاز است. برای مثال بیش از ۵۰% قلب مصنوعی، ۷۵% استحکام تایرها از الیاف نساجی درست شده است. در جادهسازی پیش از این که آسفالت ریخته شود، منسوجات ویژهای را روی سطح جاده میخوابانند که عمر جادهها را افزایش میدهد.
به همین دلیل امروزه نمیتوان همچون گذشته صنعت نساجی را به روش استاد و شاگردی از نسلی به نسل دیگر انتقال داد. زیرا نساجی صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است که اداره آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی در رشته مهندسی نساجی دارد. این صنعت شامل بخشهای کارخانههای ریسندگی (تولید نخهای مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانههای تکمیلکننده این کالاها مانند رنگرزی، چاپ و کارخانههای تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلیپروپیلن است. مهندسی نساجی رشتهای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان میدهد. این رشته دارای سه گرایش تکنولوژی نساجی، شیمی نساجی و علوم الیاف، و پوشاک است.
- گرایش تکنولوژی نساجی: دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه میکند و با شیوههای ریسندگی نخها، مقدمات بافندگی آشنا میشود. همچنین برای شناخت حدودی دستگاهها و طراحی ماشینآلات نساجی و قطعات مختلفشان دروسی درارتباط با علم مکانیک میگذراند.
- گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف: دانشجوی گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف با طرز تهیه الیاف و نحوه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا میشود و در زمینه تولید و خواص الیاف، مواد رنگزا و خصوصیاتشان و نحوه تکمیل مواد نساجی مطالعه میکند.
- گرایش پوشاک: امروزه بخش پوشاک صنعت نساجی به سوی ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی متمایل شده است. برای مثال، در یک واحد خیاطی، الگوی قطعات یک پیراهن مردانه را که در حدود ۱۰ تا ۱۵ عدد است، با شابلون در میآورند و بر روی پارچه برش میزنند و در نهایت قطعات را به هم وصل میکنند. اما در مقیاس صنعتی که در یک روز ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ دست لباس آماده میشود، نیاز به یک مهندس نساجی گرایش پوشاک است تا طراحی خط تولید، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعیین نماید. او باید نحوه زمانبندی و طراحی خط تولید را به گونهای انجام دهد که اگر برش و چرخ یک قطعه ۲۰ ثانیه طول میکشد و قطعهای دیگر ۳ دقیقه زمان میبرد، دستگاهی که قطعهای را در زمان کمتر تولید میکند، بیکار نماند. این مساله زمانی اهمیت بیشتر پیدا میکند که بدانیم با توجه به طرح و مدل یک لباس، طراحی خط تولید فرق میکند. برای مثال، یک شلوار جین معمولی حدود ۱۵ قطعه دارد، اما یک شلوار جین تزئینی امکان دارد ۵۰ قطعه داشته باشد. در این میان، مهندس نساجی گرایش پوشاک حتی تعداد دستگاههای موجود برای دوخت هر قطعه را تعیین میکند تا کارخانه از هر دستگاه حداکثر استفاده را بکند. از سوی دیگر، مساله لایهچینی را میتوان مطرح کرد؛ چون در کارخانه برای صرفهجویی در وقت و هزینه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نمیدهند، بلکه برای هر قطعه ۵۰ یا ۷۰ لایه میچینند و سپس الگو را گذاشته و برش میدهند. حال مساله اینجاست که لایهچینی باید با توجه به جنس پارچه انجام گیرد. برای مثال، در پارچه آستری یا ساتن نمیتوان تعداد لایهها را خیلی زیاد کرد زیرا لایههای پارچه روی هم لیز میخورند و نمیتوان آنها را به خوبی برش داد.
تواناییهای لازم
دانشجوی نساجی برای رسیدن به کارایی لازم باید پایه ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزیه و تحلیل کند و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است که به کارهای مدیریتی علاقهمند باشد چون بیشتر فارغالتحصیلان این رشته مسئولیت بخشی از کارخانههای نساجی یا پوشاک مانند سالن تولید یا بخش کنترل کیفیت را بر عهده دارند. در گرایش تکنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آنها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید در دروس فیزیک و مکانیک قوی باشد. دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد. گفتنی است که در کل فارغالتحصیل این رشته باید توانایی کار با نیروی زیاد را داشته و به کار با ماشینآلات صنعتی نیز علاقهمند باشد. محاسبات بالانس در خط تولید پوشاک مساله مهم و پیچیدهای است زیرا با توجه به نوع و مدل پوشاک باید تغییر و تحول زیادی در خط تولید پوشاک ایجاد نمود. از همین رو دانشجوی مهندسی نساجی گرایش پوشاک نسبت به سایر گرایشهای این رشته باید از دانش مهندسی صنایع و دانش مدیریت بهتر و بیشتری برخوردار باشد.
موقعیت شغلی در ایران
صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است و به دلیل تنوع خود، بازار جذب وسیعی دارد. یک مهندس نساجی میتواند در کارخانجات نساجی به عنوان مدیر عامل، رئیس کارخانه، مدیر تولید (مسئول سالنهای مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار میکنند)، مدیر بازرگانی (مسئول بازاریابی، مسئول فروش و مسئول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسئولان آزمایشگاههای مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخشهای مختلف در این حیطهکاری فعالیت میکنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیشآمده در خط تولید، خرید ماشینآلات و بررسی افزایش انعطافپذیری آنها) فعالیت کند یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاک وزارت صنایع، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم کردن ضایعات و افزایش تولید و بهرهوری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی همکاری نماید. فارغالتحصیل گرایش پوشاک نیز میتواند در یک واحد صنعتی به یاری دانش و تواناییهایش، کالایی استاندارد و با کیفیت خوب تولید کند؛ کالایی که در بازار داخلی و حتی خارجی توان رقابت با مدلهای مشابه را داشته باشد. به همین خاطر بسیاری از واحدهای صنعتی معروف تولید پوشاک ایران از ایجاد این گرایش استقبال کردهاند. از سوی دیگر، میتواند با یک سرمایه نسبتا کم، یک واحد تولیدی کوچک دایر کند و برای خودش فعالیت نماید؛ کاری که با توجه به اینکه در ابتدای کار سرمایه نسبتا کمی میخواهد، ارزش افزوده بسیاری دارد.