شیمی علم اتم‌ها، پیوندها و مولکول‌هاست. دانشی که می‌تواند خواص ماده، چگونگی تغییرات و شیوه تولید آن‌ها را از هسته اتم تا کهکشان‌ها را بررسی کند. این رشته متخصصانی پرورش می‌دهد که با مطالعه، تحقیق و آزمایش به ابداع و نوآوری می‌پردازند و بر فرآورده‌های شیمیایی نظارت می‌کنند.
معرفی اجمالی رشته شیمی
رشته شیمی شامل دو بخش علم شیمی و صنایع شیمی است. علم شیمی به‌عنوان یکی از علوم پایه زیربنای علوم مختلفی مانند بیولوژی، بیوتکنولوژی، پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی و رشته‌های متعدد مهندسی است. اما صنایع شیمیایی عبارت است از صنایعی که در آن‌ها واکنش شیمیایی انجام می‌گیرد، یعنی اقسام مواد اولیه تبدیل به محصولات جدید می‌شوند که خواص این محصولات تا حدودی با مواد اولیه متفاوت است. صنایع شیمی طیف گسترده‌ای از صنایع مانند صنایع غذایی، داروسازی، پتروشیمی، الیاف مصنوعی، بهداشتی و آرایشی و صنایع تولید لوازم خانگی را در بر می‌گیرند.
رشته شیمی در ایران تا مقطع دکترا تدریس می‌شود. مطالبی که در مقطع کارشناسی ارائه می‌شوند عبارتند از: بررسی و مطالعه اجمالی ترکیب، ساختار و ویژگی‌های ماده و همچنین کنترل آزمایشگاهی فرآیندهای شیمیایی. مقطع کارشناسی ارشد شیمی شامل پنج گرایش تخصصی شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، شیمی کاربردی است. مقطع دکترا نیز در دو بخش آموزشی و پژوهشی ارائه می‌شود.
داوطلبان هر دو گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی و علوم تجربی می‌توانند این رشته را انتخاب کنند. البته مواد امتحانی و ضرایب این رشته در هر گروه آزمایشی متفاوت است و دانشگاه‌ها نیز برای داوطلبان هر گروه ظرفیت پذیرش ویژه‌ای در نظر گرفته‌اند. هدف از این دوره تربیت کارشناسانی است که در زمینه‌های آموزش در دبیرستان، تربیت کمک پژوهشگر، آماده کردن دانشجویان برای ورود به دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری به منظور تامین کادر آموزشی، پژوهشی مورد نیاز دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی، کارشناسان مورد نیاز صنایع شیمیایی و بی‌نیازی از کارشناسان خارجی بتوانند از عهده برآیند. بعضی دروس الزامی عبارت است از: شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک، شیمی معدنی، معادلات دیفرانسیل. علاوه بر این دروس ۳۲ واحد درسی در هر گرایش وجود دارد. در شاخه شیمی محض و شیمی کاربردی ۲۰ واحد از این ۳۲ واحد انتخابی است.
توانایی‌های فارغ‌التحصیلان
عهده‌دار شدن مسئولیت هدایت آزمایشگاه‌ها، کمک به امر تدریس شیمی در دانشگاه‌ها، همکاری در زمینه‌های پژوهشی در موسسات ذی‌ربط و دانشگاه‌ها، سرپرستی آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت مواد اولیه و محصولات در صنایع شیمیایی و رفع مشکلات شیمیایی صنایع موجود، ارائه روش‌های بهتر جهت بالا بردن سطح تولید از نظر کیفی و کمی. با توجه به نیاز دانشگاه‌ها به مدرس شیمی، نیاز صنایع مختلف شیمیایی به پژوهشگر و کمبود متخصص ایرانی برای اداره کنترل کیفیت آزمایشگاه‌های شیمی صنایع موجود، اهمیت این رشته مشخص می‌شود. فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند مسئولیت زمینه‌های مختلف از جمله موارد زیر را عهده‌دار باشند:
- طرح، نظارت و اجرای طرح‌های تحقیقاتی کوچک و بزرگ شیمیایی در سطوح مختلف کاربردی و علمی محض، در دانشگاه‌ها، کارخانجات و مراکز تحقیقاتی، به منظور ارتقای کمی و کیفی محصولات مورد نیاز جامعه
- مسئولیت و ارائه خدمات در آزمایشگاه‌های کنترل کیفی، پیگیری و ارائه معیارهای استاندارد به منظور افزایش کمیت و کیفیت محصولات تولیدی و همچنین مواد مصرفی کارخانه‌ها و صنایع
- ارائه خدمات آموزشی در سطح دانشگاه‌ها، دبیرستان‌ها و موسسات آموزشی
- ارائه طرح‌های پژوهشی به منظور استفاده از منابع اولیه ارزنده موجود در جامعه برای افزایش بهره‌وری از آن‌ها و جلوگیری از صادرات بی‌رویه مواد اولیه ارزشمند و تبدیل آن‌ها به محصولات واسطه‌ای که ارزش اقتصادی بالاتری دارند
- ارائه خدمات در کارخانجات پتروشیمی، پلاستیک، لاستیک، رنگ و رزین، الیاف، صنایع غذایی، صنایع دارویی، بهداشتی و شوینده‌ها
- آمادگی برای ادامه تحصیلات در مقاطع بالاتر برای تامین نیروی علمی دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی
- کمک به توسعه صنایع دستی که در سطح گسترده‌ای در جامعه پراکنده هستند؛ از جمله ساخت رنگ‌های بهتر و متنوع‌تر به‌خصوص استفاده از رنگ‌های طبیعی موجود در صنعت فرش
- استفاده از گیاهان دارویی فراوانی که در مملکت موجودند، برای استخراج و شناسایی موارد کاربرد این گیاهان به کمک متخصصان داروساز
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
شیمی یعنی حفظ کردن صدها فرمول، عدد و رقم! این تصور بسیاری از دانش‌آموزان دبیرستانی است. تصوری که از دبیرستان‌ها نشات می‌گیرد، زیرا حجم مطالب کتاب شیمی دبیرستانی زیاد و فرصت تدریس محدود است و به ناچار دبیران و محصلان به جای درک و استدلال مفاهیم، به سوی مسائل ذهنی و حفظی کشیده می‌شوند. در حالی که شیمی تلفیقی از مهارت‌های ذهنی و استدلالی است و اگر کسی بخواهد در این رشته موفق شود، باید در هر دو زمینه توانمند باشد و حتی می‌توان گفت که قدرت استدلال بیش از قدرت حافظه در این رشته اهمیت دارد چون حافظه فقط می‌تواند به کار سرعت دهد اما حلال مشکلات نیست. دانشجوی این رشته لازم است در دروس ریاضی، شیمی و فیزیک قوی باشد و از مطالعه درس شیمی لذت ببرد و خسته نشود.
آینده شغلی، بازار کار و درآمد
البته باید گفت این طور نیست که هیچ فرصت شغلی برای فارغ‌التحصیلان این رشته مهیا نباشد، چون تعدادی از فارغ‌التحصیلان شیمی جذب صنایع شیمیایی مختلف مثل صنایع رنگ‌سازی، چرم‌سازی، پتروشیمی، موادغذایی، لوازم بهداشتی و آرایشی می‌شوند و در بخش آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت محصولات شیمیایی و یا واحد تولید آن‌ها کار می‌کنند. شیمی جزو معدود رشته‌هایی است که فارغ‌التحصیل آن می‌تواند همیشه مشغول به کار باشند زیرا هر کارخانه‌ای که دایر شود، در بخش کنترل کیفیت کالاهای ساخته شده نیاز به یک شیمی‌دان دارد. در همه صنایع احتیاج به فارغ‌التحصیلان شیمی وجود دارد تا مواد اولیه را با توجه به استانداردهای جهانی بررسی کرده و رد یا قبول کنند. علاوه بر موارد فوق یک شیمی‌دان می‌تواند در خانه خود با کمترین امکانات کارگاه کوچکی دایر و بعضی از مواد مورد نیاز جامعه را تولید کند. فارغ‌التحصیلان این رشته توانایی تغییر و تبدیل بر روی مواد خام را دارند و به یاری همین توانایی، تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان این رشته کارگاه‌ها یا کارخانه‌های شیمیایی کوچک یا بزرگ دایر کرده و در کار خود نیز موفق بوده‌اند. در ضمن فارغ‌التحصیل شیمی می‌تواند در کارگاه‌ها و کارخانه‌های تهیه مواد آلی، دارویی، رنگ‌ها، رزین‌ها و تهیه و ترخیص مواد معدنی کار کند.
برخی از مراکز جذب کارشناسهای شیمی به شرح زیر است: وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، صنایع سنگین، صنایع و معادن، فرهنگ و آموزش عالی، کشاورزی، نفت و نیز آموزشگاه‌های شیمی، صنایع شیمیایی و نظایر آن‌هاست.